’TNO-onderzoeker Piet Jacobs weet alles van fijnstof in huis.
Fijnstofspecialist TNO is duidelijk: ‘In elk huis hoort een fijnstofmeter’
DELFT - ‘Blijf binnen!’, is de boodschap die heden ten dage uitgevent wordt.
Jammer alleen dat het in huis ook niet altijd zo gezond is, blijkt uit een onderzoek van TNO.
Er is echter wat te doen aan een slecht binnenklimaat.
Door met z’n allen binnen te gaan zitten proberen we te ontkomen aan het coronavirus.
Alleen is de kwaliteit van de lucht in huis vaak belabberd, zoals juist nu blijkt uit een nieuw onderzoek van TNO. Een jaar lang werd in 750 Nederlandse woningen de kwaliteit van binnenklimaat gemeten.
Grootste onderzoek wereldwijd.
Volgens Piet Jacobs, senior-onderzoeker en fijnstofspecialist bij TNO, is die schaalgrootte ongekend. „Dit is het grootste onderzoek dat ik ken, wereldwijd’’, aldus Jacobs.
De definitieve resultaten worden pas in het najaar geopenbaard, maar uit een al eerder gepubliceerd overzicht blijkt dat, een op de zes woningen geregeld boven de advieswaarden van de WHO uitkomt.
„Dat komt met name door koken en bakken op hogere temperaturen in oliën en vetten’’, zegt Jacobs. „Vooral tussen 18.00 en 20.00 uur ’s avonds is de concentratie fijnstof veel hoger dan buiten. In veel woningen blijft dit ook uren hangen, tot wel 23.00 uur ’s avonds.’’
Schade aan longen, hart en vaten
TNO-onderzoeker Piet Jacobs weet alles van fijnstof in huis. © TNO
Deeltjes kleiner dan 10 micrometer kunnen worden ingeademd en komen zo in de longen en het lichaam terecht. Fijnstof kan schade aan de longen, hart en vaten veroorzaken, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek.
Maar ook irritatie van ogen, neus en keel, verergering van hart- en vaatziekten met een versnelde dood tot gevolg. Het effect op de gezondheid hangt wel af van de chemische samenstelling en grootte van de deeltjes.
Hoewel fijnstof in huis ook bijdraagt aan de totale effecten op het lichaam, is er eigenlijk weinig bekend over de precieze gezondheidseffecten. Het nieuwe onderzoek van TNO toont volgens Jacobs nu in ieder geval aan dat de luchtkwaliteit sterk achteruit kan gaan tijdens koken. Volgens Jacobs zou daarom eigenlijk in elk huis een fijnstofmeter moeten hangen.
Voor alle duidelijkheid: zijn onderzoek naar het binnenklimaat had geen enkele relatie met de coronacrisis. Het Schone Oosten, de onderzoek redactie van de Stentor, de Gelderlander en De Twentsche Courant Tubantia, sprak Jacobs ruim voor de virusuitbraak. Op dat moment schreef hij aan de eindversie van de studie, die hij deed in opdracht van het Longfonds, Philips, Royal Haskoning DHV en ABN Amro.
Niemand heeft het over binnenmilieu
Het verbaast Jacobs dat er zo veel aandacht is voor de kwaliteit van de buitenlucht, terwijl niemand het heeft over het binnenmilieu. „De WHO-jaargemiddelde advieswaarde voor stikstofdioxide (NO2) is 40 microgram per m3.
Bij koken op gas zonder goede afzuigkap schiet dat naar enkele honderden microgrammen. Het is aangetoond dat kinderen een 20% hogere kans hebben op luchtwegklachten wanneer in een woning op gas gekookt wordt’’, waarschuwt hij.
‘Beter elektrisch koken’
Dat er een jaar lang fijnstof is gemeten, is om de resultaten goed vergelijkbaar te maken met die normen van de WHO. Die gaan uit van een jaargemiddelde.
„Het maakt per seizoen nogal uit”, zegt Jacobs. „In de winter zal dat gemiddelde heel anders zijn dan in de zomer, wanneer een huis veel meer geventileerd wordt.’’
Die ventilatie is de oplossing, maar ook een deel van het probleem. „Stel dat je een biefstukje braadt in een moderne min of meer luchtdichte woning, en je doet dat op gas. En je hebt een recirculatie-afzuigkap. Dat komt min of meer neer op binnen een vuurtje stoken, zonder afvoer naar buiten.
In die afzuigkap zit weliswaar een koolstoffilter dat de geurtjes eruit haalt, maar nauwelijks de fijnstof en stikstofdioxide. Bovendien is dat filter na een paar maanden al verzadigd. Dan moet je een nieuwe in de afzuigkap doen.
Wanneer je op gas kookt, kun je dus beter geen recirculatie-afzuigkap gebruiken. Beter is ook elektrisch te koken, bijvoorbeeld met inductie.’’
Schimmels in 10% woon- of slaapkamers
En dan zijn er ook nog schimmels. Ontstaan door vocht en aanwezig in 10 procent van de Nederlandse woon- of slaapkamers, zo blijkt uit een literatuurstudie van het Woonfonds.
Jacobs: „Schimmels in de woon- en slaapkamer geven een verhoogde kans op astma. Mensen verblijven daar namelijk gemiddeld lang. Dat is echt wel een eyeopener. In oudere sociale woningenbouw is dit een serieus probleem. Bij oudere woningen loopt het percentage met schimmel in woon- of slaapkamer zelfs op tot 18 procent.’’
‘Vieze’ lucht en vocht verdwijnen door ventilatie. „Veel woningen hebben ventilatieroosters’’, zegt Jacobs. „Dat werkt aan de kant van de woning waar het waait, maar niet aan de lijzijde. Daar is dan veel te weinig ventilatie. In de slaapkamer is de lucht 20 uur per week onvoldoende van kwaliteit, zo blijkt uit ons onderzoek. Er is dan te veel CO2. Dat is wel 3 uur per dag.’’
40% van de fijnstof produceren de bewoners zelf, 60% komt van buiten.
„Soms kun je dus beter niet ventileren”, zegt Jacobs. „Tenzij je de lucht die binnenkomt filtert, zoals bij balansventilatie. Kost je een tientje per jaar voor het vervangen van het filter. Maar dat zit alleen in modernere woningen.’’
Balansventilatie is volgens Jacobs een superieur systeem ten opzichte van roosters. „Ik pleit bovendien al jaren voor kanalen die goed ontworpen zijn: de goede diameter en niet te veel bochten. Maar ja, in veel woningen zitten die kanalen in de betonnen vloer. Kun je niets aan veranderen.’’
Zelf iets aan de luchtkwaliteit doen
Het goede nieuws is dat mensen ook zelf wat aan de luchtkwaliteit in huis kunnen doen.
Veel zit immers in bewonersgedrag, zoals het koken.
Of het branden van een kaars. „Wanneer ze mooi branden, oké’’, zegt Jacobs.
„Maar doe je ze bijvoorbeeld in een glaasje, dan wordt de luchttoevoer beperkt. Wat het effect is? Zet er maar eens eentje in de wc en kijken dan naar het plafond. Dan weet je het. Een flakkerende kaars brandt ook niet goed. En het roet dat ontstaat is kankerverwekkend.’’
Over een houtkachel hoef je het met Jacobs niet eens te hebben. En hij benoemt meer onverwachte fijnstofbronnen: spuiten met deodorant, een zakje popcorn openmaken dat in de magnetron is gemaakt. „Er komt allemaal (ultra)fijnstof bij vrij’’, zegt Jacobs. Zijn credo is daarom: niet roken, zonder goede afzuigkap niet koken en niet stoken.
Koken op gas desastreus voor de luchtkwaliteit
Het braden van vlees en het wokken van groenten geeft de meeste fijnstof. In deze baklucht bevinden zich deeltjes kleiner dan 1 micrometer, die een bijdrage vormen aan fijnstof. Uit onderzoek van TNO blijkt dat in woningen de concentratie fijnstof gedurende enkele uren na het koken veel hoger kan zijn dan de buitenconcentratie.
Bij tests in het TNO-laboratorium is gebleken dat minimaal 300 m3 lucht per uur ververst moet worden tijdens het koken. In een aantal huizen waar werd gemeten was de afzuigcapaciteit slechts 40 m3/uur. De bouwregelgeving gaat overigens uit van 75 m3/uur.
„Die regelgeving moet worden herzien’’, zegt Jacobs. „Dit is vooral belangrijk voor luchtdichte energiezuinige nieuwbouwwoningen, waar het fijnstof urenlang kan blijven hangen.’’
In Nederland is op dit moment ongeveer de helft van iedere verkochte afzuigkap een recirculatiekap. Het idee van recirculatiekappen is dat kookgeuren in een koolfilter of met behulp van een plasmafilter worden afgevangen. Voordeel van recirculatiekappen is dat geen kanaal naar buiten hoeft te worden aangelegd. Nadeel is dat de filters die TNO tot nu toe testte, slechts beperkt fijnstof afvangen.
Ook verbrandingsgassen zoals NO2 (stikstof)worden slechts beperkt afgevangen.
Daarom raadt TNO recirculatie af, zeker bij koken op gas. Aanbevolen wordt de kookdampen direct naar buiten af te voeren met een afzuigkap van voldoende capaciteit. Wanneer dat niet mogelijk is, bijvoorbeeld in een bestaande situatie, dan is koken op een inductieplaat verstandig omdat daarbij geen verbrandingsgassen ontstaan. Het is bovendien belangrijk om dan tijdens en na het koken extra te ventileren.
Het hele TNO rapport klik hier fijnstof
Bron: Leo van Raaij Gelderlander
